25 Апрель

Sticky

Раҳимбой Жуманиёзов, филология фанлари номзоди, ТВХТХҚТМОИ доцентининг йўлланган саволларга жавоблари

Ҳозирги кунда захира, ваҳоланки, путур сўзлари имлосида ҳамда Хадича, Муҳаммад исмларининг ёзилишича турли хил мунозаралар келиб чиқмоқда. Аслида, қайси вариантлар тўғри ҳисобланади? Р.Ж.: Бу масалага ёндашишда ўзлашган сўзларнинг аслиятига эътибор қилиш муҳимми ёки тилимиздаги ифодаланишига, яъни орфоэпик хусусиятларини назарда тутиш муҳимми деган масалани ҳал қилиш керак. Одатда, махсус тил комиссияси кенгашидан ўтиб тасдиқланган, мутахассислар кўригидан ўтган, шу асосда чоп этилган имло луғатларига таяниш зарур. Юқорида келтирилган сўзларнинг аслиятига эътибор қиладиган бўлсак, “заҳира” зоҳир, зуҳур, мазҳар сўзларига ўзакдош бўлиб келувчи араб тили орқали кириб келган сўз. Унинг луғавий маъноси пайдо бўлиш, кўриниш, намоён бўлиш маъноларига яқин. “Заҳра” эса ўт халтаси,...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Rahimboy Jumaniyozov, filologiya fanlari nomzodi, TVXTXQTMOI dotsentining yo‘llangan savollarga javoblari

Posted by Rahimboy

in IJODIYOT

Hozirgi kunda zaxira, vaholanki, putur so‘zlari imlosida hamda Xadicha, Muhammad ismlarining yozilishicha turli xil munozaralar kelib chiqmoqda. Aslida, qaysi variantlar to‘g‘ri hisoblanadi? R.J.: Bu masalaga yondashishda o‘zlashgan so‘zlarning asliyatiga e’tibor qilish muhimmi yoki tilimizdagi ifodalanishiga, ya’ni orfoepik xususiyatlarini nazarda tutish muhimmi degan masalani hal qilish kerak. Odatda, maxsus til komissiyasi kengashidan o‘tib tasdiqlangan, mutaxassislar ko‘rigidan o‘tgan, shu asosda chop etilgan imlo lug‘atlariga tayanish zarur. YUqorida keltirilgan so‘zlarning asliyatiga e’tibor qiladigan bo‘lsak, “zahira” zohir, zuhur, mazhar so‘zlariga o‘zakdosh bo‘lib keluvchi arab tili orqali kirib kelgan so‘z. Uning lug‘aviy ma’nosi paydo bo‘lish, ko‘rinish, namoyon bo‘lish ma’nolariga yaqin. “Zahra” esa o‘t xaltasi,...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Ёзма нутқ санъатлари

Posted by Rahimboy

in ИЖОДИЁТ

Ёзма нутқ билан боғланган қатор санъатлар, айтиш мумкинки, касб-ҳунарлар ҳам бўлган. Улар ҳам аждодларимиз эътиборидан четда қолмаган. Кайковус «Қобуснома»сида тилга олинган дабирлик, муншийлик, котиблик ана шулар сирасига киради. Аслида, бу касб, ҳунар, лекин уни санъат даражасига кўтаришган. Агар «дабир (иш юритувчи) ва котиб бўлсанг, ёзма нутқни яхши эгаллагил, хатни яхши билгил ва кўп ёзмокни одат қилгил, токи, яхшироқ, моҳир бўлгайсен». Ёзма нутқ сирларини билиш хат илмини эгаллашни ҳам тақозо қилади. Қоғоз юзига тушган чиройли хат завқ-шавқ уйғотади. Шунинг учун мирзолик, муншийлик, хаттотлик узвий боғлиқ. Уларнинг машқи доимий, узлуксиз бўлиши зарурлиги уқтирилади. Хожа Исмоил котибларга доимо шундай деркан: «Ўзимнинг котиблигимда ҳар шанба куни...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Yоzma nutq san’atlari

Posted by Rahimboy

in IJODIYOT

Yоzma nutq bilan bog‘langan qator san’atlar, aytish mumkinki, kasb-hunarlar ham bo‘lgan. Ular ham ajdodlarimiz e’tiboridan chetda qolmagan. Kaykovus «Qobusnoma»sida tilga olingan dabirlik, munshiylik, kotiblik ana shular sirasiga kiradi. Aslida, bu kasb, hunar, lekin uni san’at darajasiga ko‘tarishgan. Agar «dabir (ish yurituvchi) va kotib bo‘lsang, yozma nutqni yaxshi egallagil, xatni yaxshi bilgil va ko‘p yozmokni odat qilgil, toki, yaxshiroq, mohir bo‘lgaysen». Yоzma nutq sirlarini bilish xat ilmini egallashni ham taqozo qiladi. Qog‘oz yuziga tushgan chiroyli xat zavq-shavq uyg‘otadi. SHuning uchun mirzolik, munshiylik, xattotlik uzviy bog‘liq. Ularning mashqi doimiy, uzluksiz bo‘lishi zarurligi uqtiriladi. Xoja Ismoil kotiblarga doimo shunday derkan: «O‘zimning kotibligimda har shanba kuni...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Ижод ва ижро, усул ва услуб уйғунлиги

Posted by Rahimboy

in ИЖОДИЁТ

Таълим ва нутқ жараёнини нутқ наданияти ва унинг юқори чўққиси нотиқлик санъатисиз тасаввур қилиш қийин. Ниманидир, кимгадир айтиш, тинглаш, англаш ва англатиш эҳтиёжи одамзод пайдо бўлибдики мавжуд. У турли хил тарзда ва ҳар хил кўринишларда акс этиб келган. Ҳар қандай нутқнинг қандай усулда етказилиши нуқтаи назаридан нотиқликнинг ўзига хос турлари пайдо бўлган. Улар орасида саҳна нутқи ўзининг моҳият эътибори билан қийматлидир. Хусусан, театр санъатининг таъсирчанлигини усиз тушуниш мушкул. Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг: “Театр – бу ибратхонадир”,- деган фикрларига монанд ҳолда Президентимиз И. Каримов: “Ёшларни тўғри йўлга бошлашда панд-насиҳат билан кифояланиб бўлмайди”, мазмунидаги мулоҳазаларни келтирар эканлар, театрга эътибор ҳар қачонгидан ҳам кучли бўлишини...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Ijod va ijro, usul va uslub uyg‘unligi

Posted by Rahimboy

in IJODIYOT

Ta’lim va nutq jarayonini nutq nadaniyati va uning yuqori cho‘qqisi notiqlik san’atisiz tasavvur qilish qiyin. Nimanidir, kimgadir aytish, tinglash, anglash va anglatish ehtiyoji odamzod paydo bo‘libdiki mavjud. U turli xil tarzda va har xil ko‘rinishlarda aks etib kelgan. Har qanday nutqning qanday usulda etkazilishi nuqtai nazaridan notiqlikning o‘ziga xos turlari paydo bo‘lgan. Ular orasida sahna nutqi o‘zining mohiyat e’tibori bilan qiymatlidir. Xususan, teatr san’atining ta’sirchanligini usiz tushunish mushkul. Mahmudxo‘ja Behbudiyning: “Teatr – bu ibratxonadir”,- degan fikrlariga monand holda Prezidentimiz I. Karimov: “YOshlarni to‘g‘ri yo‘lga boshlashda pand-nasihat bilan kifoyalanib bo‘lmaydi”, mazmunidagi mulohazalarni keltirar ekanlar, teatrga e’tibor har qachongidan ham kuchli bo‘lishini...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Қироатхонлик нима?

Posted by Rahimboy

in ИЖОДИЁТ

Қироатхонлик – ифодали ўқиш санъати. Аслида, қиссахонлик, сухандонлик ҳам унинг муайян кўринишларидан. Ўзига хос ўқиш йўли ва услубини ўз ичига олган бу санъат қироат қоидалари билан турли халқларда мавжуд бўлган. Европада назмни насрга, насрни назмга мойил қилиб ўқиш усулида ҳам қироатхонликнинг айрим қирралари бор. Қироат оддий сўзлашув услуби ва оҳангидан фарқ қилгани ҳолда, мусиқийликка мойиллиги билан ажралиб туради. Арабий қироатга тажвид коидалари билан ўқилувчи қуръон тиловати мисолдир. Қуръон ёддан ёки манбанинг ўзидан ўқилади. Ҳар иккаласида ҳам қироатга риоя этилади. Оддий сўзлашув билан қўшиқ орасидаги оҳанг муштараклиги унинг табиатини белгилайди. Бу хусусият форсий ва туркий қироатга ҳам тегишли. Жангнома, ошиқона ёки фалсафий...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Qiroatxonlik nima?

Posted by Rahimboy

in IJODIYOT

Qiroatxonlik – ifodali o‘qish san’ati. Aslida, qissaxonlik, suxandonlik ham uning muayyan ko‘rinishlaridan. O‘ziga xos o‘qish yo‘li va uslubini o‘z ichiga olgan bu san’at qiroat qoidalari bilan turli xalqlarda mavjud bo‘lgan. Evropada nazmni nasrga, nasrni nazmga moyil qilib o‘qish usulida ham qiroatxonlikning ayrim qirralari bor. Qiroat oddiy so‘zlashuv uslubi va ohangidan farq qilgani holda, musiqiylikka moyilligi bilan ajralib turadi. Arabiy qiroatga tajvid koidalari bilan o‘qiluvchi qur’on tilovati misoldir. Qur’on yoddan yoki manbaning o‘zidan o‘qiladi. Har ikkalasida ham qiroatga rioya etiladi. Oddiy so‘zlashuv bilan qo‘shiq orasidagi ohang mushtarakligi uning tabiatini belgilaydi. Bu xususiyat forsiy va turkiy qiroatga ham tegishli. Jangnoma, oshiqona yoki falsafiy...

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Педагог касбий компетенциясининг такомиллашувида риторик маҳоратнинг ўрни

Posted by Rahimboy

in ИЖОДИЁТ

Касбий лаёқат касбий маҳорат билан уйғун. Фанлар йўналишида ўқитувчининг салоҳияти ва қобилияти масаласи кўпгина муаммоларнинг ижобий ҳал этилишида муҳим роль ўйнайди. Ўз фанини назарий жиҳатдан чуқур билиш, юксак интеллектуал салоҳиятга эга бўлиш мумкин, лекин маълумотни, ахборотни ўқувчи қалбу онгига сингдириш, етказиш йўллари, аниқроғи, ўтказиш масаласи муҳим муаммолигича қолмоқда. Ўқувчининг диққат-эътибори, қизиқиши билан қизиқмасдан туриб таълим-тарбия жараёнининг сифати ва самарасини тасаввур этиш мушкул. Бунинг учун ўқитувчи иккита асосни доимо эътиборда тутиши зарур. Бу таълимнинг талаби нутқ билан, тарбиянинг талаби хулқ билан эканлиги омилидир. Ўқувчида ҳам шу хусусиятларнинг мужассамини кўришни истаган педагог, аввало, нутқий ва хулқий маданиятнинг ўз тийнатида бўлишига эришиши мақсадга мувофиқ....

25 Апрель

0 Comments

Sticky

Pedagog kasbiy kompetensiyasining takomillashuvida ritorik mahoratning o‘rni

Posted by Rahimboy

in IJODIYOT

Kasbiy layoqat kasbiy mahorat bilan uyg‘un. Fanlar yo‘nalishida o‘qituvchining salohiyati va qobiliyati masalasi ko‘pgina muammolarning ijobiy hal etilishida muhim rol o‘ynaydi. O‘z fanini nazariy jihatdan chuqur bilish, yuksak intellektual salohiyatga ega bo‘lish mumkin, lekin ma’lumotni, axborotni o‘quvchi qalbu ongiga singdirish, etkazish yo‘llari, aniqrog‘i, o‘tkazish masalasi muhim muammoligicha qolmoqda. O‘quvchining diqqat-e’tibori, qiziqishi bilan qiziqmasdan turib ta’lim-tarbiya jarayonining sifati va samarasini tasavvur etish mushkul. Buning uchun o‘qituvchi ikkita asosni doimo e’tiborda tutishi zarur. Bu ta’limning talabi nutq bilan, tarbiyaning talabi xulq bilan ekanligi omilidir. O‘quvchida ham shu xususiyatlarning mujassamini ko‘rishni istagan pedagog, avvalo, nutqiy va xulqiy madaniyatning o‘z tiynatida bo‘lishiga erishishi maqsadga muvofiq....

Author: Rahimboy