29 Aprel

Sticky

Ulug‘bekning ulug‘ligi

Uni Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent Davlat madaniyat institutida o‘qib yurgan paytlaridanoq, yaxshi taniyman. Otasi Azimboy akaning aytishicha, uning yoshligidan O‘zbekiston va Turkmaniston xalq artisti Bobomurod Hamdamovga havas qilib ularning ijrosidagi qo‘shiqlarni xirgoyi qilishni, ularga o‘xshatib ashula aytishni kanda qilmas ekan. Musiqa maktabiga borib o‘qishni orzu qilgan. Ma’lum muddat u O‘zTV qoshidagi “Bulbulcha” ansamblida ham tahsil olgan. U erda, ayniqsa, unga mehr bilan qaragan ustazoda san’atkor SHermat YOrmatovning hissasi katta bo‘lganini u minnatdorlik bilan eslab yuradi. San’at yo‘lidan borish, umr mazmunini san’at bilan bog‘lash va shu yo‘lda o‘qishni astoydil istash, intilish unga hech tinchlik bermasdi. Bu niyat maktabni bitkazgandan keyin amalga...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Tabiat bilan sirlashib

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

So‘z bilan manzaralar yaratiladi, tasavvur va taassurotlar jonlanadi, qalbingiz entikish, hissiyot va cheksiz tuyg‘ular bilan boyiydi. Muhabbatni ham, nafratni ham his etasiz. Bular aslida, so‘zning cheksiz qudratidan, san’atkorning so‘zdan foydalana olish iqtidoridandir. Musavvirning nigohi, “aytar so‘zi” rangorang bo‘yoqlar bilan. Tabiat bilan suhbatlasha oladigan, jamiyat qiyofatini insonlar yuzu ko‘zi orqali tasvirlay oladigan, bo‘yoqlarni o‘z qalb izmiga bo‘ysundirish iste’dodiga ega bo‘lgan rassomlardan biri Ortiqali Qozoqovdir. Ular ijodida muhim va muqim o‘rin tutgan rasmlari ko‘rgazmasi Milliy san’at markazining ko‘rgazmalar zalida bo‘lib o‘tdi. Turli soha vakillari, aniqrog‘i, Ortiqali do‘stimizning muxlislari bilan zal gavjum bo‘ldi. Teleradiokompaniyaning turli kanallaridan kelgan muxbir va sharhlovchilar intervyular olish bilan ovvora...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Sahna nutqi muammolariga doir qaydlar

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

Notiq, nutq, mantiq. Bular bir o‘zakdan yasalgan arabcha so‘zlardir. Har qanday notiq nutqi mantiqdan chetda bo‘lsa, u vaysaqilik, safsatabozlikdir. Notiq nutqining aniqligi talaffuz va tafakkurning tiniqligi bilan vobasta. SHunday ekan, ijtimoiy-badiiy nutqning uzviy bir bo‘lagi sahna nutqi muammolari ham doimo dolzarbligicha qoladi. Notiqlik ulkan daraxt bo‘lsa, notiqlar uning shoxu novdalari, nutq mevalari, mantiq esa uning teran tomiridir. Sahna nutqi va notiq (minbar) nutqi. Birinchisida ijroviylik birlamchi o‘rinda bo‘lib, unda aktyorning adabiy tilning qonun-qoidalariga muvofiq aniq va tiniq talaffuz qoidalariga amal qilishi tushuniladi. Ikkinchisida ijodiylik ustun bo‘lib, vaziyatga, mavzuga mos xos so‘zni topib ayta olish orqali jamoaga o‘zini roslash, xoslash va moslash...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

So‘zlar ila so‘zlashar

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

Davlat boshqaruvida ham, xalq orasida ham alohida e’tiborga molik san’atlardan biri bu suxandonlik san’atidir. SHuning uchun ham uning shartlari, mezonlari haqida qator manbalarda ma’lumotlar uchraydi. Ulardan biri XI asrda yashagan Amir Unsurulmaoliy Kaykovusning «Qobusnoma»sidir. Unda bu san’at tabiati bilan bog‘liq muhim mulohazalar ilgari surilgan. Suxandon so‘zining o‘rnini, tabiatini to‘g‘ri belgilashi lozim. So‘zning to‘rt navi borligi, uni qo‘llaydiganlar ham to‘rt xil bo‘lishi ta’kidlab o‘tiladi. So‘z martabasi kishi bilan emas, kishi martabasi so‘z bilan ekani uqtirilib, har bir so‘zning ikki yuzi bor: «biri xub, biri zisht»,-deyiladi. Xub – yaxshi, zisht – yomon demakdir. Buni bilish fakat so‘z ustalariga emas, balki hamma uchun zarurdir. Husayn...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Sohirnafas suxandonni so‘roqlab

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

Targ‘ibot, tashviqot, axborot so‘zlari bir-biriga uyg‘un bo‘lgani holda, bugungi davrda ularning o‘rni, roli yanada kengroq, muhimroq ahamiyat kasb etayotgani sir emas. “Mafkura poligonlari yadro poligonlariga nisbatan ko‘proq kuchga ega” bo‘layotgan ayni damda boshqacha bo‘lishi ham mumkin emas. Bularning zamirida tinglovchilar ommasiga nimanidir etkazish niyati yotadi. Gap nimani, kimga, qachon va qaerda etkazish emas, balki ma’lumotni qanday etkazish, aniqrog‘i, o‘tkazish masalasi yanada mohiyatlidir. Demak, qalam, qog‘oz, mikrofondan har bir ijodkor foydalanishi mumkin, lekin u har birida o‘zgacha jilolanadi. O‘qish, aniqrog‘i, ifodali o‘qish, tushuntirib o‘qish o‘zining uzoq tarixiga, boy an’analariga ega. O‘qishdan maqsad uqish va uqtirishdir. Qiroatxonlik nomi bilan yuritiluvchi san’at dunyoning deyarlik...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

SAMIMIYAT SEHRI

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

(SHoir Muhammad Ismoil she’riyatiga chizgilar) So‘zlash uchun so‘zlash, yozish uchun yozish, qo‘yingki, yig‘lash uchun yig‘lash, hattoki, kulish uchun kulishda ham samimiyat yo‘q. Bu jarayon insonning dil istagidan ko‘ra, g‘ayriixtiyoriy tarzda kechadi. SHundaylar borki, ularning o‘zligida samimiyat, xokisorlik bo‘lganligi uchun so‘zligi ham xuddi shunday. Nazarimda, bu nisbat shoir, noshir, jurnalist Muhammad Ismoilga mosu xos, yarashiqlik libosdir. U ayrimlarga o‘xshab qurgan qasri bilanmas, yashayotgan yarim asri, mazmundor nazmu nasri bilan faxrlanuvchi do‘stlarimizdan. O‘z yurtining qadriga etish, uning o‘tmishi, buguni va ertasiga daxldorlik tuyg‘usini tuyish har bir insonga faxru iftixor baxsh etishi uchunmi vatan haqidagi she’rlarni deyarlik har bir shoir ijodida uchratamiz. Ayni paytda bu...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Buvijonim o‘gitlari

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

Kishining haqidan qo‘rqadigan, qanoat va shukronalik bilan umrguzaronlik etgan ko‘zi ojiz, nobino Roziya ismlik bir kampir bo‘lib uning yolg‘iz bir farzandi bor edi. Ko‘pdan beri uni uylantirib, nevara ko‘rishni xayol qilib yurardi. “Mehribon, onajonim, siz tan ko‘zi bilan emas, aql ko‘zi bilan ko‘p narsani idrok etasiz, tushimda va hushimda ayon bo‘ldi, xonadonimizga sizga kelin, menga qayliq bo‘lib bir mehmon kelishi, so‘ng mezbonga aylanishi haqida bashorat bo‘ldi, deb aytmoqchi bo‘lar, lekin istihola qilardi farzand. Subhidam payti “Nikoh samoda yoziladi, erda o‘qiladi,” degan ilohiydan bir sado keldi, “senga oshiqlikni beraymi, yo ma’shuqlikni?” CHo‘chib tushgan farzand “onamdan so‘rab kelaman, shu paytgacha ularning izmidan...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Ovoz sehri

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

Shunday ovozlar bo‘ladiki, ular davrning zalvorli yuki va zamonning nafasini o‘zida ifoda etadi. Ovoz, avvalombor, Alloh ne’mati. U nafas bilan birgalikda parvarishga muhtoj. To‘g‘ri, ovoz qudrati borasida Alisher Navoiyning mulohazalarini keltirmasdan o‘tolmaymiz. Hazrat “Mahbub ul -qulub” asarlarida “Ko‘ngil quvvati dilnavozdandur Ruh quti xushovozdandur” - deb bejiz yozmaganlar. Ovozning yoqimliligi ko‘ngil tortar bo‘ladi. Uni ichki bir xohish, mayl bilan tinglagingiz kelaveradi. O‘zingiz sezmagan holda, unga ergasha borasiz, rom bo‘lasiz. U sizni asriy va samoviy tuyg‘ularga chulg‘aydi. Ovozning xosiyati va mohiyati borasida islom olamida Dovud alayhissalom, Bilol habash haqida ko‘plab eshitgansiz, ular haqda ko‘plab rivoyatlar o‘qigansiz. Ayniqsa, ikkinchi jahon urushi davrida Levitanning ovozi, axborot...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Muomala madaniyati

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

(Risola) Muqaddima Uchta tushuncha zamon va makon tanlamaydi. Bular so‘zlash, tinglash va anglashdir. Odamzot yaralibdiki, o‘zaro munosabat jarayonida ana shu uch birlikka amal qilib kelinadi. Buning namoyon bo‘lishi har bir xalqning o‘z mentalitetiga mos va xos. O‘zaro munosabat, murojaat qilish jarayonidagi o‘zni tutish va fikr almashuvlar muomala madaniyati tushunchasida uyg‘unlashadi. Munosabat, murojaat, muloqot, munozara, mubohasa, muhokama, mulohaza singari tushunchalarning barchasi muayyan millatning tiynatiga mos bo‘lgan ziynatlar bo‘lib, u etik va estetik me’yorlar, qoidalar bilan amalga oshiriladi. Muloqot qisman monologik, asosan, dialogik, polilogik shaklda bo‘ladi. Boshqacha aytganda, ikki yoki undan ortiq kishilarning o‘zaro munosabatlarida reallashadi. Dunyo go‘zallik qonuniyatlariga binoan qurilarkan, demak, insonnning xulqi va...

29 Aprel

0 Comments

Sticky

Muqallidlik san’ati

Posted by Rahim Jumaniyoz

in IJODIYOT

San’at turlari va shakllarining rivoji dialektik jarayon bo‘lib, ular davrlar o‘tishi bilan o‘ziga xoslik kasb etib, rivojlanib boradi. O‘zbek milliy san’ati tarixida ham xilma-xil janrlar bo‘lganligi ma’lum. Ulardan ba’zilari unutilib ketgan, ayrimlari davr hamda ijtimoiy sharoit taqozosiga ko‘ra, o‘z rivojini to‘xtatgan yoxud tor doirada saqlanib qolgan. Bunga ommaviy qo‘shiqchilik, bir paytlar mashhur va maqbul bo‘lgan qissaxonlik, qissago‘ylik san’atlarining tarixiy taqdirini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Mavzuimizga asos bo‘layotgan – muqallidlik ham ana shunday san’at turlaridan biri bo‘lib, u o‘ziga xos tarixga va an’anaga ega. “Farhangi zaboni tojik” (M.1969, 793- bet) kitobida yozilishicha, “muqallid” arabcha so‘z bo‘lib, kishilarning qiliq va so‘zlariga taqlid va...

Author: Rahim Jumaniyoz

Har doim xabardor bo’ling!