Давлат тилининг рутбаси борасида ёзилган мақолалар кўп. лекин уларнинг орасида мулоҳазакорлиги, ҳаётга яқинлиги, далилланганлиги, илмий асоси билан ажралиб турадигани Зуҳриддин ака Исомиддиновнинг қарашлари десак, ўринли бўлади. Қандай қилинса, давлат тили борасидаги ҳаракатларимиз ижобий аҳамият касб этади? Ушбу саволга, аниқроғи муаммога аниқлик кириртиш учун Олий аттестация комиссияси раисининг маслаҳатчиси Зуҳриддин Исомиддиновнинг қуйидаги мақоласини ўқиб чиқиш фойдадан холи эмас.

ЎТТИЗ ЙИЛЛАБ КУТИЛГАН БАЙРАМ

Ўн йилча бўлиб қолди, бир гуруҳ олимлар, санъаткорлар билан Молдавияга бориб, МДҲ давлатлари ижодий ва илмий интеллегентларининг Кишинёв шаҳрида ўтказилган тўртинчи форумида қатнашган эдик. Меҳмонхонамиз шаҳарнинг қоқ марказида, “31- август” кўчасида жойлашган экан. Мен ажабланиб,: “Нима, 31-августда мамлакат тарихида шунга арзийдиган бирон буюк воқеа бўлиб ўтганми, пойтахтнинг энг катта проспектларидан бирига шундай деб ном берибсизлар?” — деб сўрадим. “Ҳа, бу сана биз учун жуда улуғ кун, – деди бизни шаҳар бўйлаб сайр қилдириб юрган мезбонлардан бири. – Чунки 1989-йил 31- августда молдован тили давлат тили деб эълон қилинган”.

Форум тугагач, қайтиб келдик, орадан бир-икки ҳафта ўтгач, касб-коримиз тақозосига кўра, ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган кун (молдованлардан икки ойча кейин, 21-октябр) ташкилот ва муассасаларда ўтказиладиган “тадбир”ларга тайёрланишга киришдик. Одатда, идорадан зўр-базўр иштирок этадиган беш-ўн нафар ходимни демасангиз, қолганига зални тўлдириш учун, тиббиёт коллежи талабаларими ё ҳарбий қисм аскарларими, чорланар, улар ҳузурида “тилимиз бой ва қадимий…” деган сийқа гапларни ҳар йили такрорлаб (бошқа жиддий масалани уқтириш беҳуда, албатта), бир-икки ўқувчининг тил ҳақида ёдлаган шеърини тинглаб қайтар эдик. Бундай “нишонлаш” ўттиз йилча давом этди. Уёғини сўрасангиз, шунга ўрганиб ҳам қолгандик.

Аммо ана шу Кишинёв сафаридан кейин юрагимда бир ғашлик пайдо бўлди. Ўзбекистондаги йигирма беш миллионлик ўзбек она тилимиз ҳақ-ҳуқуқини Молдавиядаги икки ярим миллионлик молдованчалик ҳам ҳимоя қила олмаётган эканмиз! Йилда бир мартагина “Она тили куни”ни эплаб-сеплаб ўтказамиз-да, эртасидан яна ҳамма жойда эски тўраларнинг тилида иш юрита берамиз, гўё рус тилини қўллаш – байналмилаллик, ўзбек тилида иш юритиш эса миллатчилик деб қабул қилинади, кимки юрак ютиб, бирон қоғозни ўзбекча ёзиб жўнатайлик, ахир ўзбек тили – давлат тили-ку, деса, шаккоклик бўлиб кўринса… Давлат тили ҳақидаги қонун эса қоғозда бор, амалда йўқ нарса эди-да.

Ёдингиздадир, 2 — Жаҳон урушининг энг оғир бир палласида улуғ шоиримиз Ғафур Ғулом саросимага тушмай, комил ишонч билан “Бизнинг кўчада ҳам байрам бўлажак!” деб ёзган эди. Бугун ҳам, барчанинг диққати бемисл катта муҳорабага – коронавирус офатига қарши курашга қаратилган бир пайтда Президентимизнинг она тилимизга давлат тили мақоми берилган кунни Тил байрами куни деб эълон қилиш тўғрисидаги қонунни имзолашининг ўзи, моҳият-еътибори билан – келажакка комил ишончнинг намойиши, халқ иродасининг тантанаси деб қаралмоғи керак. Бу қонун она тилимизнинг кўчасидаги, ўзбек тили жонкуярларининг кўчасидаги, қўйингки, ўзини ўзбекман деб биладиган, шундан фахрланадиган ҳар бир фидойи мардумнинг кўчасидаги байрамдир.

Диний байрамларимиз бор – Рамазон ва Қурбон ҳайити деган, сиёсий байрамларимиз бор – Мустақиллик ва Конституция кунлари, тақвимий байрамларимиз бор – Наврўз ва Янги йил кунлари ва ҳоказо. Ана энди улар қаторига Миллий байрам – тил байрами қўшиладиган бўлди. Маҳмуд Кошғарийнинг, Навоий ва Бобурнинг, Абдулла Қодирий ва Мирзакалон Исмоилий, Миртемир ва эркин Воҳидов каби улуғ тил фидойиларининг руҳлари шодланадиган, ўттиз беш миллионлик ўзбек элининг миллий руҳи шодумон бўлиб тантана қиладиган байрам бу!

Тўй қилмасдан – байрам қилиб нишонламасдан ўғлингизни уйлантирмайсиз, қизингизни куёвга бермайсиз. Чунки тўй улар олдига жуда катта масъулият юклайди. Эндиги ҳаётларида шунча одамнинг эътиборида эканини ҳар лаҳза ҳис этиб туришади.

Давлатли тилимиз давлат тили бўлганини умумхалқ миқёсида байрам қилиб, тўйини ўтказиш, шу маънода, гарданимизга катта вазифа ҳам юклайди. Она тилимизнинг чинакам давлат тили бўлиши – Ўзбекистон давлатида барча ишни шу тилда юргизиш деганидир. Ишлаб чиқариш ва технологияни шу тилга ўтказиш, олимлар илмий асарларини ўзбек тилида ёзиши, саноат, кон ишлари, банк ҳужжатлари… тамомила шу тилда бўлади пировардида. Яъни, Англияда мебел фабрикалари инглиз тилидаги технология асосида шкаф ясагани, ё бўлмаса, Япония Ташқи ишлар вазирлигида барча ҳужжатлар японча ўйлаб японча ёзадиган одамлар қўлида бўлгани каби. Аммо биз ўйлаганимиздай, баннер ва шиорларни, кўча пешлавҳаларини ўзбек тилига ўтказсак, иш юритиш – идорадаги қарор ва буйруқларни ўзбек тилида чиқариб, бошқа ташкилотларга хат-ҳисоботларни ўзбекча юборишга ўтсак, шу билан она тилимиз давлат тили бўлади-қолади десак, ўзимизни алдаган бўлиб қоламиз. Бу, нари борса, олти ойлик иш, холос.

Бу – музтоғнинг сув устидаги кўзга кўриниб турган ўн фоизи, эҳтимолки, ундан ҳам озроқ қисми. Иш юритишни ўзбекча қилиш ва кўча ёзувларини эпақага келтириш, аслида, вайронанинг олдини чиройли баннер билан тўсишдай гап. Албатта, биринчи навбатда шундай қиламиз ҳам, аммо ўша баннернинг ортидаги иморатни чиройли қилиб қуриш, она тилимиз мақомини ўрнига қўйиш – асосий нарса. Биз шунга эришишимиз керакки, Туркияда турк тили бутун мамлакат тили бўлгани, бошқа тил муҳити ҳукм сурмагани каби, Ўзбекистонда ҳам ўзбек тили илм-фан, техника ва технология, қурилиш ва тиббиёт тилига айланиши керак.

Ҳозирча бу – орзу. Чунки… биргина мисол айтай: 2007-йилда Самарқанднинг 2750 йиллиги ва Марғилоннинг 2000-йиллиги ўтказиладиган бўлганда, ўзбек тарихчиларининг бу шаҳарлар ўтмишига атаб битилган асарларини камина… она тилимизга ўгирганман. Хайриятки, бу китобларни чоп этган нашриёт пардалабди – мутаржимни кўрсатмай, гўё ўша оламлар ўзбекча ёзгандай қилиб тақдим этибди. Бошқа аниқ фанлар соҳасини, техника ва тиббий илмларни қўя туринг, аксар ўзбек тарихчилари ҳам, то ҳануз ўз она тилида эмас, собиқ валинеъматларининг тилида ёзяпти ёзадиганини!

Зиёлиларнингки ватанпарварлиги, миллатсеварлиги шу ҳолда бўлса, бошқалардан ўпкалаш на ҳожат?  Демак, иш етарли.

Ҳар йили 21-октябр санасида ўтказиладиган Тил байрамини биз нафақат бир йиллик иш якунини намойиш қилиб, балки ўтган ўттиз йил давомида тўпланиб қолган муаммоларни ҳам ҳал этиб, яъни ҳар бир йилда камида уч йиллик вазифани бажара бориб нишонласак, чинакам ярашади. Ва бунда энг муҳими – тил соҳасидаги барча ғайрату ташаббусларимиз асосан ана шу байрамни нишонлашга эмас, балки байрам бор, байрамнинг эртаси ҳам бор, деган мақолдагидек, она тилимизни ривож топтиришга қаратилиши, ҳар бир ой, ҳар бир йилчоракда қилинадиган ишларни белгилаб, босқичма-босқич бажариб борсак, ана ўшандагина қадимий, бой ва рангин она тилимиз чинакам давлат тилига айланади. Ана ўшанда бу байрамнинг, яна бошқа байрамларнинг ссенарийси ҳам ўзбекча ёзилади, нафақат “миллий либос”и, балки қалби ҳам, руҳи ва турмуш рафтори ҳам ўзбек бўлганлар мамлакатимизнинг энг улкан майдонларида ўзбек миллатининг руҳини кўкларга кўтариб тантана қиладилар.

Озод бўлган, обод бўлаётган элимизнинг байрамлари қаторига яна бир байрам қўшилгани муборак бўлсин, азиз ватандошлар!